Posted on by

IZRADA GLAVNOG PROJEKTA ODVOĐENJA VODA HE „DABAR“  I VODA DABARSKOG POLJA, SA SVIM PREDRADNJAMA

 

Razradom Idejnog rješenja odvodnje voda HE Dabar i dijela gravitirajućih sopstvenih voda Dabarskog polja energetskim kanalom u Dabarskom polju, analizirani su hidrološki, hidraulički, tehničko-tehnološki i prostorno-planski aspekti koji su bitni za projektovanje ovog višenamjenskog objekta. Područje projekta je sastavni dio integralnog hidroenergetskog sistema „Trebišnjica“, koji se razvija fazno na osnovu usvojenih integralnih principa realizacije i propisanih Vodnih akata. Odvodnja ostalih gravitirajućih voda ka ponoru Ponikva razrađena je uređenjem vodotoka Vrijeka, koji je ključni vodoprivredni objekat odvodnje gravitirajućih voda sjeverozapadnog i centralnog dijela Dabarskog polja, uključujući i povremene tokove, Pribitu i Sušica.  U skladu sa zahtijevima projektnog zadatka, provedene su kompleksne hidrološke i hidrauličke analize, kao osnova za sagledavanje postojećeg stanja i mogućih projektnih rješenja.

Provedenim hidrauličkim analizama na potezu od HE Dabar do akumulacije Bileća, te hidrološkim simulacijama na širem području sliva Trebišnjice, a nakon toga i razradom tehničkog rješenja konstatuje se:

          • u pogledu razmatranja hidroloških uslova, primjenom unapređenog hidrološkog modela 3D NET-HET analizirana su plavljenja Dabarskog i Fatničkog polja i uticaj na susjedne slivove, kada je u pogonu HE Dabar i u uslovima potpuno prohodnih/otvorenih postojećih derivacija-tunela. Na osnovu rezultata simulacija može se konstatovati:
          • analizom krivih trajanja protoka na rijeci Bregavi može se zaključiti da objekti (tuneli i HE Dabar) nemaju uticaj na male vode rijeke Bregave, trajanja većeg od 75%, odnosno na protoke manje od 3-4 m3/s, dok su velike vode nešto manje nego u prirodnim uslovima. Rad sa HE Dabar, u uslovima otvorenih tunela, praktično približava i srednje vode na Bregavi prirodnim uslovima, dok će u slučaju manipulacije tunelima zasigurno ostvariti još veće efekte povećanja srednjih voda, sa tendencijom vraćanja srednjih do velikih voda ka prirodnom stanju prije izgradnje tunela;
          • da se linija trajanja plavljenja u Dabarskom polju „približava“ liniji trajanja u prirodnom stanju. Drugim rječima, rad HE Dabar može značajno da utiče na poplave u Dabarskom polju u periodima srednjih i velikih voda, pa je u tim uslovima-hidrološkim stanjima potrebno pažljivo planiranje režima rada HE Dabar. Preporučuje se dalje unapređenje navedenog hidrološkog modela, kao alata i osnovne podloge za planiranje rada i formiranje Pogonskih uputstava za HE Dabar i ostalih HE nizvodno, naročito HE Bileća;
          • uticaj rada HE Dabar na poplave u Fatničkom polju je znatno manje izražen, iako nije zanemarljiv. Period poplava je produžen za približno mjesec dana, dok su nivoi vode za vrijeme velikih voda 3-5 metara veći u odnosu na stanje bez HE Dabar;
          • u slučaju selektivnog zatvaranja i manipulacije zatvaračima, što će biti slučaj u radu hidroenergetskog sistema kada je HE Dabar u radu, u uslovima srednjih i velikih voda u kraškim poljima, može se potencijalno očekivati da se trajanje plavljenja poveća u oba polja. Zavisno od pravila upravljanja, plavljenje može biti značajno dužeg trajanja nego u prirodnom stanju, naročito u Dabarskom polju.
          • prilikom razrade projektnih rješenja u potpunosti su uvaženi zahtijevi i ispunjavanje zadatih i usaglašenih vodoprivrednih uslova tokom projektovanja i izgradnje dijela inetgralnog višenamjenskog sistema „Trebišnjica“, sve u skladu sa izdatim Vodnim aktima br.UP-I-06-337-134/86 od 23.06.1986. godine i UP-I-03-78-1/69 od 29.07.1969. godine;
          • ograničenje na postojećim objektima i odvodnim „granama“ hidroenergetskog sistema na potezu Dabarskog i Fatničkog polja, će u značajnoj mjeri redukovati efikasan rad planirane HE Dabar u projektovanom kapacitetu, a pogotovo istovremeno prevođenje voda HE Dabar i sopstvenih voda Dabarskog polja na HE Bileća. Ograničenje je uzrokovano nedovoljnim postojećim propusnim kapacitetom tunela Dabarsko-Fatničko polje, koje je utvrđeno na osnovu matematičkog modela i hidrauličkih analiza (sagledana je kompletna derivacija od HE Dabar do akumulacije Bileća), a potvrđeno hidrauličkim analizama tunela. Utvrđen je propusni kapacitet tunela do 30 m3/s u nepotopljenom stanju. Sa manjim intervencijama - čišenjem nanosa na tri lokaliteta propusni kapacitet  tunela bi se povećao do 35 m3/s, što je značajno manje od instalisanog proticaja HE Dabar koji iznosi Qin=55 m3/s;
          • kod sagledavanja hidrauličkih performansi energetskog kanala, analizirani su mogući scenariji povećanja propusnog kapaciteta tunela. Povećanje propusnog kapaciteta tunala treba da se razradi u zasebnom Glavnom projektu, nakon definisanja vrijednosti optimalnog propusnog kapaciteta. Definisani propusni kapacitet treba da istovremeno propusti vode HE Dabar i dio sopstvenih voda Dabarskog polja. Projektant je mišljenja da ta vrijednost ne bi trebala biti ispod 75 m3/s. Zbog navedenog ograničenja projektno tehničko rješenje energetskog kanala planirano je kao tehnički adaptivno, prilagođeno faznom razvoju sistema i mogućem transferu voda kroz kanal zavisno od nizvodnog ograničenja u tunelu, a takvo rješenje će se obezbjediti izgradnjom propratnih nasipa odgovarajuće visine uz energetski kanal. Visina tih nasipa je uslovljena sa iskazanim ograničenjem proticajnog kapaciteta tunela Dabarsko-Fatničko polje. U slučaju da nema nizvodnih ograničenja – uspor uslijed ograničenog kapaciteta tunela, prema projektovanom tehničkom rješenju, energetskim kanalom može da se propusti do 90 m3/s;
          • nakon provedenih analiza podloga za projektovanje usvojeno je optimalno tehničko rješenje energetskog kanala, gdje se posebno ističe:
          • dispoziciono tehničko rješenje energetskog kanala – Varijanta II – kraća trasa, predloženo je kao optimalno, dužina kanala L= 6 407,34 m zahtijeva eksproprijacioni pojas od 237.887 m2;
          • niveleta energetskog kanala postavljena je u jednoznačnom padu od I=0,23 ‰. Ovaj pad za rad HE „Dabar“ od 55 m3/s ostvaruje normalnu dubinu u kanalu od 3,20 m;
          • kao optimalan izbor izrade normalnog profila projektovanog odvodnog kanala predložena je Varijanta 4 - oblaganje dna AB pločama između ramovske ab. konstrukcije, dok se kosine oblažu lomljenim kamenom (sa obrađenom čeonom stranom kamena) u cement malteru u formiranim ramovskim ab. konstrukcijama. Predloženi normalni profil predstavlja tehničko rješenje oblaganja kanala sa visokim nivoom fleksibilnosti - prilagodljivosti, u zavisnosti od promjene geološke građe u kojoj se kanal fundira, u slučaju potencijalnog rizika od uzgona kamen se neće zalijevati cementnim malterom;
          • projektovani su sljedeći objekti na energetskom kanalu:
          • uzvodna prelazna dionica HE „Dabar“ – odvodni energetski kanal;
          • objekat za preraspodjelu voda Vrijeka - odvodni kanal;
          • objekat zahvata na kanalu br.1, St.0+813,78,- navodnjavanje Dabarskog polja i prihranjivanje ponora Ponikva;
          • objekati dva mosta, sa zahtijevom Investitora da se planira i treći na sljedećim stacionažama: Most br.1 na St.1+365,50 (sa zahtjevom Investitora da se most projektuje nizvodnije na St.1+719,53); Most br.2 na St.2+827,93 po trasi Varijante II (dodatni most predložen od strane Investitora; Most br.3 na St.4+446,11 po Varijanti trase II (po Varijanti trase I na St.4+636,97);
          • objekat zahvata na kanalu br.2, St.1+885,82 – navodnjavanje Dabarskog polja;
          • uređenje i uvođenje estavele Ljelješnica u odvodni kanal;
          • objekat zahvata na kanalu br.3, St.3+870,47 – navodnjavanje Dabarskog polja;
          • objekat ustave na odvodnom kanalu, St.6+305,44 – prihvatanje dijela spostvenih voda Dabarskog polja;
          • objekat ušća Podsistema 3 u odvodni kanal, St.6+542,88;
          • objekat nizvodne prelazne dionice, St.6+705,50 - St.6+747,41.
          • na sljedećim objektima je planirana hidromehanička oprema, koja će obezbjediti kvalitetno upravljanje dijelom sistema u različitim hidrološkim stanjima:
                • objekat za preraspodjelu voda – tablasta ustava;
                • objekat ušća gravitacionih sopstvenih voda Dabarskog polja Podsistema III u energetski kanal – dvije tablaste ustave;
                • segmentna ustava na energetskom kanalu na profilu P61 (alternativno na profilu P55) kanala;
                • objekti vodozahvata na kanalu – tablaste ustave: 0+813,78, - navodnjavanje Dabarskog polja i prihranjivanje ponora Ponikva, te na St.1+885,82 i St.3+870,47 – navodnjavanje Dabarskog polja.
          • planiranje kompenzacionog bazena iz ranije projektne dokumentacije od 90.000 m3, prema proračunima i usvojenim tehničkim rješenjima nije potrebno, jer se u samom kanalu može zadržati oko 180.000 m3 U sklopu Idejnog rješenja navodnjavanja Dabarskog polja planiraće se lokacija sa ciljem rezervacije prostora, bez razrade u Glavnom projektu, kako je zaključeno na prezentacijama Idejnog rješenja;
          • predviđeno je uređenje vodotoka Vrijeka na dužini od L=2 606,50 m i uređenje režima ostalih privremenih vodotoka (Pribitu i Sušica odvodnim kanalom dužine L = 845 m) odnosno odvodnje ka ponoru Ponikva, sa pratećim objektima na uređenom koritu, sve sa ciljem stvaranja preduslova za razvoj odvodne kanalske gravitirajuće mreže ka ponoru Ponikva.

Izgradnja sistema odvodnje i navodnjavanja dijela Dabarskog polja na površini od 700 ha

Nakon provedenih obimnih i detaljnih terenskih i kabinetskih projektantskih istražnih radova, u skladu sa zahtjevima i specifikacijom projektnog zadatka tehnički je osmišljen optimalan sistem odvodnje i navodnjavanja na sjeveroistočnom  dijelu Dabarskog polja, uz energetski kanal  površine od 700 ha.

Tehničkim rješenjima razmatrana je jedna varijanta odvodnje kanalskom mrežom i dvije varijante navodnjavanja (kanalskom mrežom i sistem pod pritiskom).

Površina dijela Dabarskog polja od 700 ha organizovana je u četiri prostorne cjeline – Podsistema odvodnje i navodnjavanja.

Osnovni koncept odvodnje bazirao se na postojećim slivnim površinama i zonama oticanja iz ovog dijela Dabarskog polja ka gravitirajućim ponorima. Ovakvim pristupom odvodnje nisu narušeni prirodni procesi oticanja u polju, ali su se stekli uslovi da se u skladu sa izdatim vodnim aktima prevede dio sopstvenih voda Dabarskog polja ka slivu rijeke Trebišnjice. Imajući u vidu da odvodnja Dabarskog polja, kako je to prikazano hidrauličkim analizama i režimima plavljenja polja, ima smisla samo do određene granice kada nastupa plavljenje polja, tehnička rješenja su koncipirana tako da se ispune uslovi, osiguranja prosječnih proticaja na Bregavi, prosječnih prevođenja voda u slivu Bregave i  preduslove razvoja navodnjavanja.

Generalno, provedenim analizama i razradom tehničkih rješenja mogu se naveseti sljedeće konstatacije za odvodnju Dabarskog polja:

          • uvođenjem dodatnih količina voda HE „Dabar“ nivo vode i trajanje poplava u Dabarskom polju se vraća ka stanju koje je bilo prije izgradnje tunela Dabar-Fatnica, tj. produžava se broj dana kada je polje poplavljeno u uslovima otvorenih tunela, a u uslovima manipulacije broj dana sa plavljenjem će biti i veći nego u prirodnom stanju;
          • uređeno je korito Vrijeke od izvora pa do ponora Ponikva koji drenira oko 90% voda Dabarskog polja, a isto je ključni odvodnik ka ponoru koji prihranjuje sliv Bregave. Uređenje se odnosi na stabilizaciju osnovnog korita, prirodnim materijalima, čime se sprečava dalje erodovanje i destabilizacija obala Vrijeke. Uređenjem korita nisu poremećeni postojeći režimi odvodnje, dok se uvođenjem voda iz projektovanog obodnog kanala Pribitu-Sušica-Vrijeka pozitivno utiče na prihranjivanje ponora Ponikva vodama koje su se ranije razlivale i zadržavale u polju južno od ovih izvora;
          • na uređenom koritu formiran je objekat preraspodjele voda preko koga je moguće prevoditi vode u energetski kanal i dalje u sliv Trebišnjice u uslovima povećanih proticaja na Vrijeci;
          • projektovanjem spojnog kanala u dužini od 650 m od odvodnog-energetskog kanala do uređenog korita rijeke Vrijeke omogućava prihranjivanje ponora Ponikva vodom HE „Dabar“ koje će se definisati dodatnim Studijama i istraživanjima na osnovu kojih će se izdati vodni akti za funkcionisanje integralnog hidroenergetskog sistema „Trebišnjica“ u uslovima malih voda;
          • postojeći kanali gravitacione odvodnje sa prirodnih slivnih površina su u Idejnom rješenju zadržani u najvećoj mjeri ka prirodnim recipijentima – ponorima, ali se nadogradnja primarne i sekundarne mreže odvodnje uklapa u postojeći režim oticanja sa ovog dijela polja;
          • uvažavajući generalne zaključke iznešene u agropedološkim podlogama vidljivo je da se smanjenjem perioda plavljenja i dodatnim agrotehničkim mjerama poboljšava kvalitet zemljišta i uslova za bavljenje poljoprivrednom proizvodnjom;
          • odvodnja voda sa dijela Dabarskog polja koje je obuhvaćeno projektnim rješenjem, omogućava nesmetan razvoj sistema odvodnje kompletnog sjeverozapadnog dijela Dabarskog polja.

U dijelu razrađenog tehničkog rješenja navodnjavanja može se konstatovati:

          • razvoj sistema navodnjavanja prati fazni razvoj hidroenergetskog sistema „Trebišnjica“ kao ključnog izvorišta, jer je tek sa izgradnjnom HE Dabar i ključnog odvodnika-energetskog kanala moguće planirati razvoj navodnjavanja;
          • u energetskom kanalu se planiranom segmentnom ustavom ispred tunela Dabar-Fatnica omogućava zadržavanje oko 180.000 m3 vode za navodnjavanje, što su sedmodnevne potrebe za vodom. Evidentno je da se u toku navodnjavanja mora računati sa dodatnim prihranjivanjem iz HE Dabar (dovodni tunel, akumulacija Nevesinje);
          • u skladu sa zaključcima i provedenim analizama nije neophodna izgradnja retenzionog bazena, ali je u skladu sa zaključcima sa sastanka rezervisan prostor uz energetski kanal, za izgradnju objekta zapremine do 50.000 m3;
          • planirana su dva varijantna sistema navodnjavanja: kanalskom mrežom i sistemom pod pritiskom. Kao optimalno tehničko rješenje za I Fazu razvoja navodnjavanja predloženo je adaptivno, prilagodljivo i ekonomski opravdano tehničko rješenje navodnjavanja iz kanalske mreže za odvodnju sa prethodno izgrađenim objektima ustava za zadržavanje vode u kanalima tj. za formiranje mini linijskih akumulacija;
          • u drugoj fazi razvoja nakon sagledavanja realnog stanja na terenu može se nastaviti sa dogradnjom i modernizacijom sistema, izgradnjom modernih sistema pod pritiskom. Takođe u narednim fazama se preporučuje proširenje područja navodnjavanja na sjeverozapadne dijelove Dabarskog polja, ukoliko se za to pokaže obostran interes korisnika i elektroprivrede koja je nosioc razvoja na ovom području.

[Best_Wordpress_Gallery id="18" gal_title="Odvodjenje HE Dabar"]