IDEJNO RJEŠENJE ZAŠTITE OD BUJIČNIH POPLAVA NA UŽEM I ŠIREM URBANOM PODRUČJU GRADA BANJA LUKA
Na užem i širem urbanom području Grada Banja Luka registrovano je 49 bujičnih vodotoka/slivova. Jedan dio njih protiče svojim donjim tokom kroz najužu gradsku zonu, dok su ostali u neposrednoj blizini ili prolaze kroz veoma gusto naseljene mjesne zajednice šireg urbanog područja Grada Banja Luka. Svi ovi vodotoci imaju tipični bujični režim oticanja, sa velikim odnosom maksimalnih i minimalnih proticaja. Poslije kiša jakog intenziteta, nose ogromne količine nanosa, te izazivaju bujične poplave sa velikim materijalnim štetama na stambenim, industrijskim i drugim objektima, saobraćajnoj mreži i dr. Na pojedinim bujičnim slivovima provođeni su parcijalni radovi i uređenja, a zavisno od iskazanih potreba izgrađeni su i pojedini objekti. Međutim, zaštiti od bujičnih poplava se nije pristupalo na integralan način. Objekti na bujičnim slivovima nisu uvedeni u katastar, neki su devastirani, a manji broj je u funkciji. Imajući u vidu navedene činjenice, pristupilo se izradi "Idejnog rješenja zaštite od bujičnih poplava na užem i širem urbanom području Grada Banja Luka".
Obzirom na specifičnost geoprostora istraživanja i fenomen bujičnih poplava, izvršeno je detaljno proučavanje prirodnih karakteristika bujičnih slivova na užem i širem urbanom području Grada Banja Luka. Detaljnom analizom prirodnih karakteristika, te terenskim rekognosciranjem, sagledani su prirodni uslovi u kojima se odvijaju erozioni procesi i formiraju bujični poplavni talasi.
Bujični slivovi na teritoriji užeg i šireg urbanog područja Grada Banja Luka
U prvoj fazi, na osnovu raspoloživih podataka i podloga, koje su ustupili Grad Banja Luka i na osnovu podataka koji su dostupni iz Projekta UNDPBiH ("Izrada mapa opasnosti i mapa rizika od poplava na slivu rijeke Vrbas u BiH – Izdvajanje bujičnih slivova i formiranje Modela osjetljivosti na pojavu i razvoj bujičnih poplava, sa Kartom erozije u slivu rijeke Vrbas"), te terenske prospekcije, formiran je detaljan Katastar bujičnih slivova užeg i šireg urbanog područja Grada Banja Luka. U toku terenske prospekcije sagledani su svi postojeći objekti - pragovi, pregrade, retenzije, propusti mostovi i dr., sa ciljem utvrđivanja stanja objekata, a shodno njihovom stanju, predložene su i mjere za njihovu sanaciju i rekonstrukciju. Za pojedine lokalitete izvršena je i detaljna inženjerskogeološka prospekcija, posebno lokaliteti na kojima se planiraju potencijalne pregrade. U ovoj fazi urađena je i Karta erozije za svaki pojedinačni bujični sliv u razmjeri 1:5000, i to u cilju sagledavanja razmjera i stanja erozije, i proračuna produkcije i transporta nanosa. Pored navedenog, u ovoj fazi urađena je i detaljna analiza stanja poljoprivrednog i šumskog zemljišta na prostoru užeg i šireg urbanog područja Grada Banja Luka, kao i hidrološke analize bujičnih slivova na kojima su planirane dodatne mjere uređenja vodnog režima, te hidraulički proračuni propusnog kapaciteta postojećih propusta na bujičnim tokovima na kojima su predviđene dodatne mjere uređenja vodnog režima.
U drugoj fazi Idejnog rješenja, uz saznanja iz prethodne faze, detaljnom razradom neophodnih bioloških, biotehničkih i tehničkih radova na uređenju slivova i hidrografske mreže bujičnih tokova na užem i širem urbanom području Grada Banja Luka, uz primjenu principa integralnog uređenja slivova, projektovana su tehnička rješenja koja će značajno uticati na zaštitu zemljišta od erozije i smanjenje sve učestalijih bujičnih poplava. Posebno su definisani radovi i mjere održivog upravljanja i uređenja poljoprivrednog i šumskog zemljišta u izdvojenim bujičnim slivovima. Sve navedene aktivnosti, uz detaljno rekognosciranje bujičnih slivova omogućili su definisanje obima potrebnih biotehničkih radova (pleteri, pregrade i dr.) u bujičnim slivovima, od pošumljavanja i zatravljivanja do izrade pletera i pregrada. Potrebni protiverozioni radovi u bujičnim slivovima su kvantifikovani, prostorno predstavljeni, a predloženi su i tipski objekti pletera i pregrada (hidraulički proračuni, dimenzionisanje i statički proračuni) za lokacije na kojima je prethodno izvršeno detaljno geodetsko snimanje i inženjersko geološka prospekcija.
U trećoj fazi Idejnog rješenja, a na osnovu detaljnog Katastra bujičnih slivova/tokova i analize postojećeg stanja objekata antierozione zaštite, prikazano je stanje po pojedinim bujičnim slivovima, te predložene mjere sanacije u cilju dovođenja objekata u funkcionalno stanje. U okviru ove faze definisani su i iznosi neophodnih finansijskih ulaganja za sanaciju postojećih pregrada, propusta i oštećenih dijelova uređenih dionica korita. Rezultati terenskog rekognosciranja, te provedenih hidrološko-hidrauličkih analiza omogućili su definisanje dodatnih mjera zaštite od bujičnih poplava, uređenja bujičnih tokova, sanaciju erodovanih obala i izgradnje dodatnih preliva i propusta. Dodatne mjere predložene su na bazi osobenosti svakog pojedinačnog bujičnog sliva, uvažavajući hidrološke karakteristike, morfološku i morfometrijsku građu korita, ugroženost stambenih objekata, poljoprivrednog dobra i infrastrukture, te uzimajući u obzir planove izvođenje mjera uređenja glavnih recipijenata rijeke Vrbas i rijeke Vrbanje. U okviru dodatnih mjera uređenja bujičnih vodotoka definisane su dionice na kojima je neophodno uraditi regulaciju, te su dati tipski prijedlozi izgleda poprečnog profila uređenja pojedinih bujičnih vodotoka uz zbirnu rekapitulaciju potrebnih finansijskih ulaganja za dodatne mjere uređenja izdvojenih dionica za regulaciju.
Pješački željezni most i oštećenje lokalnog asfaltnog puta usled formiranog klizišta u koritu potoka
Budući da je na istraživanom prostoru izdvojeno i obrađeno 49 bujičnih slivova definisani su i priroriteti u izvođenju antierozionih radova. Dakle, da bi se efekat antierozionih radova što prije ispoljio na smanjenje rizika od bujičnih poplava, definisani su bujični slivovi kojima se treba prvo pristupiti u pogledu antierozione zaštite. Definisane su tri grupe prioriteta (redosljed slivova) za izvođenja antierozionih radova u bujičnim slivovima na teritoriji užeg i šireg urbanog područja Grada Banja Luka, prva grupa od 1 do 10, druga grupa 11 do 41, i treća grupa od 42 do 49. Prilikom određivanja prioriteta, sagledani su i prioriteti za sanaciju i rekonstrukciju već izgrađenih objekata. Naglašena je potreba da se postojeći objekti za odbranu od bujičnih poplava, održavaju u funkcionalnom stanju, kako bi obavljali svoju funkciju u projektovanom kapacitetu. Generalno, naglašena je potreba očuvanja postojeće izgrađene infrastrukture, dok tekuće održavanje, sanacija i rekonstrukcija moraju imati prednost prilikom investiranja. Obzirom na ukupnu procijenjenu vrijednost i urgentnu potrebu za sanacijom i rekonstrukcijom postojećih objekata, prioriteti i faznost izvođenja su srazmjerni investicionim ulaganjima. Predloženo je da se svi radovi urgentno ugovore i realizuju na kompletnom području urbanog dijela Grada Banja Luka.
Prioriteti za izvođenje antierozionih radova u bujičnim slivovima na teritoriji užeg i šireg urbanog područja Grada Banja Luka
Uz sve navedeno urađen je predmjer i predračun svih radova antierozionog uređenja bujičnih slivova, kao i predmjer i predračun radova na sanaciji postojećih pregrada, propusta, oštećenih dijelova uređenih dionica korita, te detaljan predmjer i predračun tehničkih radova na uređenju bujičnih korita. U okviru Idejnog rješenja sagledana je problematika uticaja na okruženje i životnu sredinu, te analiza prostorno-planske dokumentacije i pravnog okvira za realizaciju antierozionih mjera i održivog uređenja poljoprivrednog i šumskog zemljišta.
Primjenjujući principe integralnog uređenja bujičnih slivova koji su dati u ovom Idejnom rješenju, realizacijom neophodnih radova na uređenju slivova i hidrografske mreže bujičnih tokova, obezbjeđuje se zaštita zemljišta od erozije, a uže i šire urbano područje Grada Banja Luka od sve učestalijih bujičnih poplava. Ovim Idejnim rješenjem sagledano je stanje do sada preduzetih aktivnosti na zaštiti od bujičnih poplava i definisan novi koncept uređenja bujičnih slivova i tokova na urbanom području Grada Banja Luka.